bencede
New member
Peter Dockrill
Neptün’ün sıcaklığında yaşanan gibisi görülmemiş bir değişimi mevzu alan bir araştırma, Güneş Sistemi’ndeki en uzak gezegende meydana gelen pek garip bir olguyu açığa çıkardı. Güneş’in etrafında, Dünya’nın yaklaşık 30 katı uzaklıkta dönen uzak gezegen Neptün’ün, yıldızın etrafında dolaşması da uzaklığa uygun biçimde uzun bir vakit alıyor: Neredeyse 165 Dünya yılı sürüyor, yani Neptün’de geçen her bir mevsimin müddeti 40 Dünya yılından fazla.
Şu anda, Neptün’ün güney yarımküresi kırk yıl süren destansı bir yazın ortasında ancak bilim insanlarının tam manasıyla açıklayamadığı sebeplerden ötürü, hava tam olarak ısınmıyor; en azından kademeli olarak gerçekleşmesini beklediğimiz biçimde değil. Neptün’ün sıcaklığına ait 17 yıllık müşahedeleri bir ortaya getiren yeni bir araştırma, bunun tam aksinin yaşandığını ortaya koyuyor; yapılan ölçümler, 2003’ten başlayarak atmosferik ışınımda görülen büyük düşüşle kanıtlandığı üzere, 2003 ve 2018 yılları içinde global çapta ortalama 8 santigrat derecelik gizemli bir düşüş olduğunu gösteriyor.
BEKLENMEYEN BİR DURUM
İngiltere’de bulunan Leicester Üniversitesi’nde gezegen bilimci olan Michael Roman, “Bu değişim beklemediğimiz bir durumdu” diyor: “Güney yazının başlarında Neptün’ü gözlemlemeye başladığımızdan beri, sıcaklıkların daha soğuk olmasını değil, yavaş yavaş ısınmasını bekledik.”
Bu soğuk gezegenin Dünya’dan ne kadar uzakta olduğu göz önünde bulundurulduğunda, Neptün’le ilgili emniyetli atmosfer sıcaklığı bilgilerini toplamak, yapılacak en kolay iş değil. Aslında, bunun üzere ölçümlere lakin yüzyılın başından bu yana, yeni uzay teleskoplarıyla hassas kızılötesi ölçümlerin yapılabilmesi yardımıyla ulaşmak mümkün oldu. Bunlardan biri, Avrupa Güney Gözlemevi’nin kızılötesi ışık emisyon düzeyine göre sıcaklığı saptayabilen Çok Büyük Teleskop (VLT) üzerine monte edilen VISIR isimli aygıt (orta Kızılötesi için VLT Görüntüleyici ve Spektrometre).
Roman ve takımı, Neptün’ün yaydığı kızılötesi ışınımu incelemek emeliyle, büyük kısmı VISIR aracılığıyla yakalanan, beraberinde NASA’nın Spitzer Uzay Teleskobu’ndan elde edilen bilgiler ve Şili ve Hawaii’de bulunan fazlaca sayıdaki yer bazlı teleskop da dahil olmak üzere, gezegen üzerinde yapılan yaklaşık 100 termal müşahedesi inceledi.
Orta kızılötesi tayf üzerinde, Neptün’e dair şu anda devam eden yer tabanlı müşahedelerle şimdiye kadar gerçekleştirilen en büyük derleme niteliğinde olan araştırma, Neptün’ün stratosferindeki sıcaklıkların (yaz mevsiminde bulunmasına rağmen) araştırma devrinin büyük kısmında soğuduğunu, çabucak sonrasında 2018 ve 2020 içinde emisyonda geç bir artış yaşanmasına rağmen, atmosferin yalnızca iki yıl ortasında yaklaşık 11 santigrat derecelik bir yükselişle süratle ısındığını ortaya koyuyor.
niçinİ ATMOSFERİN KİMYASI OLABİLİR
Neptün’deki atmosfer sıcaklığının niye mevsim ortasında bu kadar beklenmedik bir biçimde dalgalandığına gelince, tam olarak emin olamayız ancak araştırmacılar atmosfer kimyasında yaşanan değişimlerin, gözlemlenen değişimlerin altında yatan niye olabileceğini düşünüyorlar. Araştırmacılar yayınladıkları makalede, “Metan güneş ışığını emer ve atmosferi ısıtırken, başta etan ve asetilen olmak üzere, fotokimyasal yolla üretilen hidrokarbonlar stratosferi soğutmaya yarayan kuvvetli kızılötesi yayıcılardır” diye izah ediyorlar: “Bu radyasyonsal ısıtma ile soğutma içindeki istikrar, fotokimyasal hidrokarbonların ölçüsü değiştikçe farklılaşıyor.”
Satürn’ün sıcaklığını araştıran daha eski araştırmalar, atmosferik bulutlarda bulunan kimyasalların etkileşiminin sıcaklıklara tesir edebileceğini, azamî güneş radyasyonından evvel sıcaklık tepeleri yaşanmasına niye olabileceğini ortaya koymuştu ve burada da benzeri bir durum kelam konusu olabilir. Araştırmacılar, “aynı vakitte, Neptün’ün 165 yıllık yörünge periyodu hesaba katıldığında, mevsimsel değişimlerin on yıllar boyunca kademeli halde gerçekleşmesi beklenir” diyor: “2018 ve 2020 yılları içinde saptanan hızlı değişimler, mevsimsel reaksiyon açısından şaşırtan seviyede süratli görünüyor… Neptün’ün atmosferinde kısa vakit aralıklarında ve hem bölgesel tıpkı vakitte global ölçeklerde ek süreçler devreye giriyor üzere görünüyor.”
ÖTEKİ İHTİMALLER DE KELAM KONUSU
Bir başka açıklama, Neptün üzerinde görülen karanlık girdapların tesirleri de dahil olmak üzere, gezegenin hâlâ çözmekte olduğumuz bilmecelerinden bir oburu olan atmosferik bulut kompozisyonunu ve kimyasını etkileyebilen hava değişimleri olabilir. Araştırmacılar, Güneş’in faaliyet döngüsünün getirdiği ışıma değişimlerinin bir biçimde Neptün’ün atmosferinde bulunan fotokimyasal değişimleri harekete geçirebileceğini ve bunun da şahit olduğumuz sıcaklık dalgalanmalarını bir daha denkleme dahil edebileceğini vurgulayarak, Güneş’teki değişimlerin de dikkate alınmaya kıymet olduğunu lisana getiriyor.
Tam manasıyla bildiğimiz tek şey, bu belgisiz ve uzak dünyayla ilgili en son gizem olan bu şaşırtan ölçümlerin temeline ulaşmak için hayli daha fazla araştırmaya muhtaçlığımız olacağı. Roman, “Bana kalırsa, Neptün büyük kısmımız için çok ilgi alımlı, zira onunla ilgili hâlâ hayli az şey biliyoruz” diyor: “Bütün bunlar, Neptün’ün atmosferiyle ilgili daha karmaşık bir resme ve vakit içinde nasıl değiştiğine işaret ediyor.”
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Neptün’ün sıcaklığında yaşanan gibisi görülmemiş bir değişimi mevzu alan bir araştırma, Güneş Sistemi’ndeki en uzak gezegende meydana gelen pek garip bir olguyu açığa çıkardı. Güneş’in etrafında, Dünya’nın yaklaşık 30 katı uzaklıkta dönen uzak gezegen Neptün’ün, yıldızın etrafında dolaşması da uzaklığa uygun biçimde uzun bir vakit alıyor: Neredeyse 165 Dünya yılı sürüyor, yani Neptün’de geçen her bir mevsimin müddeti 40 Dünya yılından fazla.
Şu anda, Neptün’ün güney yarımküresi kırk yıl süren destansı bir yazın ortasında ancak bilim insanlarının tam manasıyla açıklayamadığı sebeplerden ötürü, hava tam olarak ısınmıyor; en azından kademeli olarak gerçekleşmesini beklediğimiz biçimde değil. Neptün’ün sıcaklığına ait 17 yıllık müşahedeleri bir ortaya getiren yeni bir araştırma, bunun tam aksinin yaşandığını ortaya koyuyor; yapılan ölçümler, 2003’ten başlayarak atmosferik ışınımda görülen büyük düşüşle kanıtlandığı üzere, 2003 ve 2018 yılları içinde global çapta ortalama 8 santigrat derecelik gizemli bir düşüş olduğunu gösteriyor.
BEKLENMEYEN BİR DURUM
İngiltere’de bulunan Leicester Üniversitesi’nde gezegen bilimci olan Michael Roman, “Bu değişim beklemediğimiz bir durumdu” diyor: “Güney yazının başlarında Neptün’ü gözlemlemeye başladığımızdan beri, sıcaklıkların daha soğuk olmasını değil, yavaş yavaş ısınmasını bekledik.”
Bu soğuk gezegenin Dünya’dan ne kadar uzakta olduğu göz önünde bulundurulduğunda, Neptün’le ilgili emniyetli atmosfer sıcaklığı bilgilerini toplamak, yapılacak en kolay iş değil. Aslında, bunun üzere ölçümlere lakin yüzyılın başından bu yana, yeni uzay teleskoplarıyla hassas kızılötesi ölçümlerin yapılabilmesi yardımıyla ulaşmak mümkün oldu. Bunlardan biri, Avrupa Güney Gözlemevi’nin kızılötesi ışık emisyon düzeyine göre sıcaklığı saptayabilen Çok Büyük Teleskop (VLT) üzerine monte edilen VISIR isimli aygıt (orta Kızılötesi için VLT Görüntüleyici ve Spektrometre).
Roman ve takımı, Neptün’ün yaydığı kızılötesi ışınımu incelemek emeliyle, büyük kısmı VISIR aracılığıyla yakalanan, beraberinde NASA’nın Spitzer Uzay Teleskobu’ndan elde edilen bilgiler ve Şili ve Hawaii’de bulunan fazlaca sayıdaki yer bazlı teleskop da dahil olmak üzere, gezegen üzerinde yapılan yaklaşık 100 termal müşahedesi inceledi.
Orta kızılötesi tayf üzerinde, Neptün’e dair şu anda devam eden yer tabanlı müşahedelerle şimdiye kadar gerçekleştirilen en büyük derleme niteliğinde olan araştırma, Neptün’ün stratosferindeki sıcaklıkların (yaz mevsiminde bulunmasına rağmen) araştırma devrinin büyük kısmında soğuduğunu, çabucak sonrasında 2018 ve 2020 içinde emisyonda geç bir artış yaşanmasına rağmen, atmosferin yalnızca iki yıl ortasında yaklaşık 11 santigrat derecelik bir yükselişle süratle ısındığını ortaya koyuyor.
niçinİ ATMOSFERİN KİMYASI OLABİLİR
Neptün’deki atmosfer sıcaklığının niye mevsim ortasında bu kadar beklenmedik bir biçimde dalgalandığına gelince, tam olarak emin olamayız ancak araştırmacılar atmosfer kimyasında yaşanan değişimlerin, gözlemlenen değişimlerin altında yatan niye olabileceğini düşünüyorlar. Araştırmacılar yayınladıkları makalede, “Metan güneş ışığını emer ve atmosferi ısıtırken, başta etan ve asetilen olmak üzere, fotokimyasal yolla üretilen hidrokarbonlar stratosferi soğutmaya yarayan kuvvetli kızılötesi yayıcılardır” diye izah ediyorlar: “Bu radyasyonsal ısıtma ile soğutma içindeki istikrar, fotokimyasal hidrokarbonların ölçüsü değiştikçe farklılaşıyor.”
Satürn’ün sıcaklığını araştıran daha eski araştırmalar, atmosferik bulutlarda bulunan kimyasalların etkileşiminin sıcaklıklara tesir edebileceğini, azamî güneş radyasyonından evvel sıcaklık tepeleri yaşanmasına niye olabileceğini ortaya koymuştu ve burada da benzeri bir durum kelam konusu olabilir. Araştırmacılar, “aynı vakitte, Neptün’ün 165 yıllık yörünge periyodu hesaba katıldığında, mevsimsel değişimlerin on yıllar boyunca kademeli halde gerçekleşmesi beklenir” diyor: “2018 ve 2020 yılları içinde saptanan hızlı değişimler, mevsimsel reaksiyon açısından şaşırtan seviyede süratli görünüyor… Neptün’ün atmosferinde kısa vakit aralıklarında ve hem bölgesel tıpkı vakitte global ölçeklerde ek süreçler devreye giriyor üzere görünüyor.”
ÖTEKİ İHTİMALLER DE KELAM KONUSU
Bir başka açıklama, Neptün üzerinde görülen karanlık girdapların tesirleri de dahil olmak üzere, gezegenin hâlâ çözmekte olduğumuz bilmecelerinden bir oburu olan atmosferik bulut kompozisyonunu ve kimyasını etkileyebilen hava değişimleri olabilir. Araştırmacılar, Güneş’in faaliyet döngüsünün getirdiği ışıma değişimlerinin bir biçimde Neptün’ün atmosferinde bulunan fotokimyasal değişimleri harekete geçirebileceğini ve bunun da şahit olduğumuz sıcaklık dalgalanmalarını bir daha denkleme dahil edebileceğini vurgulayarak, Güneş’teki değişimlerin de dikkate alınmaya kıymet olduğunu lisana getiriyor.
Tam manasıyla bildiğimiz tek şey, bu belgisiz ve uzak dünyayla ilgili en son gizem olan bu şaşırtan ölçümlerin temeline ulaşmak için hayli daha fazla araştırmaya muhtaçlığımız olacağı. Roman, “Bana kalırsa, Neptün büyük kısmımız için çok ilgi alımlı, zira onunla ilgili hâlâ hayli az şey biliyoruz” diyor: “Bütün bunlar, Neptün’ün atmosferiyle ilgili daha karmaşık bir resme ve vakit içinde nasıl değiştiğine işaret ediyor.”
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)