bencede
New member
Ross Pomeroy
Antik Mayalar, Orta Amerika’da birkaç bin yıl süren egemenlikleri boyunca arazi üzerinde yükselen tapınaklar ve azametli mimari eserler inşa ettiler ve günümüzde büyük ilgi nazarann bu yüksek yapılar, tepe noktasına ulaşmış bir medeniyetten geriye kalan yıkık-dökük anılar niteliğinde.
aynı vakitte, yeraltı kaşifi Will Hunt’ın 2018’de yayınlanan ‘Underground: A Human History of the Worlds Beneath Our Feet’ (Yeraltı: Ayaklarımızın Altında Yatan Dünyaların İnsanlarca Yaratılan Tarihi) isimli kitabında belgelediği üzere, antik Mayaların ibadet ettiği, kurbanlar verdiği ve hatta “taştan döşenen yolların yanı sıra tuğla ve harçtan yapılan tapınaklarla” inşa ettiği “mağaralar âlemi”, son periyotta artan formda ilgi çekiyor. Bilim insanlarının bu karanlık yerlerde keşfettikleri şey, Amerika’daki en büyük uygarlıklardan birinin son günlerine ışık tutuyor.
ÇÖKÜŞ KURAKLIKLA BİRLİKTE GELDİ
Uzmanlar antik Mayaların 9’uncu ve 10’uncu yüzsenelerda gerçekleşen çöküşünün detaylarını tartışıyor olsalar da, bunların tamamı sıklıkla kalıcı ve acımasız bir kuraklığın büyük bir rol oynadığı konusunda hemfikir. Antik Mayalar, milyonlarca beşere besin temin etmek kelam konusu olduğunda kendine has sulama sistemlerine, gelişmiş tarım tekniklerine ve hepsinden değerlisi muteber bir yağmur mevsimine bel bağlıyorlardı. Yağmur ölçüsü azalmaya ve kuraklık yıldan yıla şiddetlenmeye devam ederken çaresizlik arttığında, herkes daha önemli aksiyonların gerekli olduğunu fark etti…
Antik Mayalar, yeraltı dünyasını sözün tam manasıyla kendi ismini taşıyan başka bir âlem olarak görüyorlardı: Ona ‘Xibalba’ ismini vermişlerdi. Hunt, kitabında “Şayet bir mağaranın ağzına tırmanır ve karanlık diyarın eşiğinden kayarsanız, Xibalba’ya adım atmış olursunuz” diyor: “Ruhlar, rabler ve birden teğe değişiveren kuvvetli varlıklarla karşı karşıya geleceğiniz, baştan daha sonra farklı bir âleme giriyorsunuz.”
YERALTINDAKİ SAKLI EVREN
Mayalar Xibalba’dan korkuyor ve ona hürmet duyuyorlardı lakin bununla birlikte onunla direkt etkileşime girmeleri de gerekiyordu. Zira öteki bir fazlaca ilahla birlikte, gök gürültüsünü ve yağmuru denetim eden Chaac da orada yaşıyordu. yıllar boyunca mağara girişlerinin çabucak içine bırakılan mütevazi armağanlar Chaac’ı sakinleştirmeye yetti; bu sayede bölgeye hayat veren su taşkınları gerçekleşebildi. Yaşanan fecî kuraklık ise Chaac’ın halinden şad olmadığını gösteriyor ve bu durum Mayaların daha büyük ikramlarla gelmesi ve onları Xibalba’nın derinliklerine taşıması gerektiği manasına geliyordu. Onlar da bu biçimde yaptılar.
Antik Mayalar, kimi mağaraların ortasında yaklaşık bir kilometre yol kat edip yeraltı ırmaklarını geçerek ve kapalı alan korkusuna yol açabilecek geçitlerde emekleyerek ilerlerken, çeşitli malları, yeşim taşından yapılma adakları ve karmaşık taş aletlerle dolu binlerce seramik çömleği de yanlarında taşıdılar. İlahlara adak sunanlardan bir kısmı Xibalba’dan geri dönmeyeceklerinin farkındaydılar. Arkeologlar, bir hayli mağara alanında kurban edilen yüzlerce insanın kalıntılarını ortaya çıkardılar.
Hunt, “Arkeologlar, son on yıl ortasında Maya topraklarında bulunan mağaraların karanlık bölgelerinde keşfedilen adakların tarihlerini belirlemekle meşguldü. Bulunan yapıtların şimdi hepsi -her çömlek, her taş alet, insan kurbanlardan kalan her kemik parçası- kuraklığın yaşandığı periyoda tarihleniyor” diye aktarıyor. Burası, neredeyse efsanevi bir uygarlığa uygun halde büyüleyici ve uhrevi bir tepe.
ADAKLAR VE YALVARIŞLAR SONUÇSUZ KALDI
Hunt, “Burada, mevt onlara yaklaşırken yaşadıkları en umutsuz anlarda yeraltı dünyasının gücünü yardıma çağıran koca bir medeniyet vardı” diyor: “Sonsuz karanlıkları ve gürleyen yankılarıyla bu bâtın odaların kutsal ve büyülü olduklarına derinden inanan beşerler, gerçekliği bir daha şekillendirme gücüne sahipti.”
Antik Mayaların Chaac’ı mutlu etmek için yeraltı dünyasına gerçekleştirdiği seyahatler tam manasıyla sonuçsuz kaldı. Sadece iki kuşak ortasında, halk iki büyük başşehri ve öbür büyük kentleri neredeyse büsbütün terk etti. Buna rağmen, beş yüz yıl daha eski varlığının gölgesinde, gücünü yitirmiş bir biçimde, İspanyol fatihler ve birlikte getirdikleri ölümcül hastalıklar eski medeniyeti büsbütün yok edene kadar varlığını sürdürdü.
Yazının özgünü RealClear Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Antik Mayalar, Orta Amerika’da birkaç bin yıl süren egemenlikleri boyunca arazi üzerinde yükselen tapınaklar ve azametli mimari eserler inşa ettiler ve günümüzde büyük ilgi nazarann bu yüksek yapılar, tepe noktasına ulaşmış bir medeniyetten geriye kalan yıkık-dökük anılar niteliğinde.
aynı vakitte, yeraltı kaşifi Will Hunt’ın 2018’de yayınlanan ‘Underground: A Human History of the Worlds Beneath Our Feet’ (Yeraltı: Ayaklarımızın Altında Yatan Dünyaların İnsanlarca Yaratılan Tarihi) isimli kitabında belgelediği üzere, antik Mayaların ibadet ettiği, kurbanlar verdiği ve hatta “taştan döşenen yolların yanı sıra tuğla ve harçtan yapılan tapınaklarla” inşa ettiği “mağaralar âlemi”, son periyotta artan formda ilgi çekiyor. Bilim insanlarının bu karanlık yerlerde keşfettikleri şey, Amerika’daki en büyük uygarlıklardan birinin son günlerine ışık tutuyor.
ÇÖKÜŞ KURAKLIKLA BİRLİKTE GELDİ
Uzmanlar antik Mayaların 9’uncu ve 10’uncu yüzsenelerda gerçekleşen çöküşünün detaylarını tartışıyor olsalar da, bunların tamamı sıklıkla kalıcı ve acımasız bir kuraklığın büyük bir rol oynadığı konusunda hemfikir. Antik Mayalar, milyonlarca beşere besin temin etmek kelam konusu olduğunda kendine has sulama sistemlerine, gelişmiş tarım tekniklerine ve hepsinden değerlisi muteber bir yağmur mevsimine bel bağlıyorlardı. Yağmur ölçüsü azalmaya ve kuraklık yıldan yıla şiddetlenmeye devam ederken çaresizlik arttığında, herkes daha önemli aksiyonların gerekli olduğunu fark etti…
Antik Mayalar, yeraltı dünyasını sözün tam manasıyla kendi ismini taşıyan başka bir âlem olarak görüyorlardı: Ona ‘Xibalba’ ismini vermişlerdi. Hunt, kitabında “Şayet bir mağaranın ağzına tırmanır ve karanlık diyarın eşiğinden kayarsanız, Xibalba’ya adım atmış olursunuz” diyor: “Ruhlar, rabler ve birden teğe değişiveren kuvvetli varlıklarla karşı karşıya geleceğiniz, baştan daha sonra farklı bir âleme giriyorsunuz.”
YERALTINDAKİ SAKLI EVREN
Mayalar Xibalba’dan korkuyor ve ona hürmet duyuyorlardı lakin bununla birlikte onunla direkt etkileşime girmeleri de gerekiyordu. Zira öteki bir fazlaca ilahla birlikte, gök gürültüsünü ve yağmuru denetim eden Chaac da orada yaşıyordu. yıllar boyunca mağara girişlerinin çabucak içine bırakılan mütevazi armağanlar Chaac’ı sakinleştirmeye yetti; bu sayede bölgeye hayat veren su taşkınları gerçekleşebildi. Yaşanan fecî kuraklık ise Chaac’ın halinden şad olmadığını gösteriyor ve bu durum Mayaların daha büyük ikramlarla gelmesi ve onları Xibalba’nın derinliklerine taşıması gerektiği manasına geliyordu. Onlar da bu biçimde yaptılar.
Antik Mayalar, kimi mağaraların ortasında yaklaşık bir kilometre yol kat edip yeraltı ırmaklarını geçerek ve kapalı alan korkusuna yol açabilecek geçitlerde emekleyerek ilerlerken, çeşitli malları, yeşim taşından yapılma adakları ve karmaşık taş aletlerle dolu binlerce seramik çömleği de yanlarında taşıdılar. İlahlara adak sunanlardan bir kısmı Xibalba’dan geri dönmeyeceklerinin farkındaydılar. Arkeologlar, bir hayli mağara alanında kurban edilen yüzlerce insanın kalıntılarını ortaya çıkardılar.
Hunt, “Arkeologlar, son on yıl ortasında Maya topraklarında bulunan mağaraların karanlık bölgelerinde keşfedilen adakların tarihlerini belirlemekle meşguldü. Bulunan yapıtların şimdi hepsi -her çömlek, her taş alet, insan kurbanlardan kalan her kemik parçası- kuraklığın yaşandığı periyoda tarihleniyor” diye aktarıyor. Burası, neredeyse efsanevi bir uygarlığa uygun halde büyüleyici ve uhrevi bir tepe.
ADAKLAR VE YALVARIŞLAR SONUÇSUZ KALDI
Hunt, “Burada, mevt onlara yaklaşırken yaşadıkları en umutsuz anlarda yeraltı dünyasının gücünü yardıma çağıran koca bir medeniyet vardı” diyor: “Sonsuz karanlıkları ve gürleyen yankılarıyla bu bâtın odaların kutsal ve büyülü olduklarına derinden inanan beşerler, gerçekliği bir daha şekillendirme gücüne sahipti.”
Antik Mayaların Chaac’ı mutlu etmek için yeraltı dünyasına gerçekleştirdiği seyahatler tam manasıyla sonuçsuz kaldı. Sadece iki kuşak ortasında, halk iki büyük başşehri ve öbür büyük kentleri neredeyse büsbütün terk etti. Buna rağmen, beş yüz yıl daha eski varlığının gölgesinde, gücünü yitirmiş bir biçimde, İspanyol fatihler ve birlikte getirdikleri ölümcül hastalıklar eski medeniyeti büsbütün yok edene kadar varlığını sürdürdü.
Yazının özgünü RealClear Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)