bencede
New member
Jag Bhalla
İklim değişikliğinin taşıdığı tehlikeler o denli uzun vakittir derinlemesine araştırılıyor ki, artık herkesçe biliniyor olmalı. NASA’da nazaranvli James Hansen, otuz dört yıl evvel sera etkisinin “şu anda iklimimizi değiştirdiği” konusunda Kongre’yi apaçık halde uyardı. O günden bu yana iklim modelleri istikrarlı bir biçimde ilerledi ve detaylar daha da kaygılandırıcı hale geldi. Şu anki karbon emisyonu gidişatımız, besin arzında yaşanan kesintiler ve yeni bulaşıcı hastalık risklerinin artmasıyla bir arada hâlihazırda daha fazla sel, kuraklık ve ağır ısı dalgasını birlikteinde getiriyor. Durum öylesine fecî ki, 153 ülkeden 11.258 bilim insanı bir “iklim acil durum bildirgesi” yayınladı.
tıpkı vakitte, global başkanlar çoklukla iklim değişikliğini enflasyondaki en son artışa ya da bütçe açığı tartışmalarına emsal öteki bir politik sıkıntı olarak ele almaya devam ediyor. bu biçimdesi bir kafayı kuma gömme tutumunu körükleyen bir epey bariz politik motivasyon kelam konusu. O kadar da görünür olmayan olgu ise, en ziyan verici etkenlerden birinin tam da akademinin ortasından gelmesi.
EKONOMİSTLERİN TOZPEMBE DÜNYASI
Tam da iklim araştırmacıları alarm zilini çalarken, dünyaca tanınan ekonomistler durumumuzu var olandan epey daha az korkutucu gösteren kendi öngörülerini yayınladılar. Bu ekonomik öngörüler, yanılgılı matematiksel modeller ve bilgi tahlilleri kullandığından büyük yanılgılar içeren bir yaklaşım üzerine heyeti; tıpkı vakitte, yıkıcı bir biçimde tesirli olduklarını kanıtladılar. İktisada karşı fiziğin konum aldığı iki cins öngörüyle karşı karşıya kalan siyaset yapıcılar, hiç de şaşırtmayan bir biçimde daha kolay ve durumun aciliyetini reddeden bir yönelimi haklı çıkaracak olan yolu tercih ettiler. Vatandaşlar, başkanlar ve akademisyenler olmak üzere, hepimizin karşı karşıya olduğu kuvvetlik, epey geç olmadan ekonomik iddialarda kullanılan matematiksel, mantıksal ve ahlaki yanlışları ortaya çıkarmak olmalı.
Bu sıkıntıların ne oranda arttığını görmek için, iklim değişikliğinin yarattığı ekonomik tesirlerle ilgili incelemesinden ötürü 2018 Nobel İktisat Ödülü’nü paylaşan Yale Ünversitesi’nden ekonomist William Nordhaus’un araştırmalarını gözden geçirmeliyiz. Ödül kazan tahlili sanki neyi gösteriyor? Nordhaus’un sunumu, iklim değişikliğini şu anki düzeyin altında tutmanın gerektirdiği finansal maliyetin daha sıcak bir dünyanın yol açacağı ekonomik kayıpların üzerine çıkması bağlamında, ortalama 4 santigrat derecelik sıcaklık artışının ülkü olacağını vurguluyor. Sussex Üniversitesi’nden Richard Tol, ekonomik fikir birliğini şu biçimde özetliyor: “İklim değişikliği, büyük ihtimalle yirmi birinci yüzyılda iktisat ve insan refahı üzerinde hudutlu bir tesire sahip olacak.”
İklim araştırmacıları bu görüşü bir gerçeklik testinden geçirdiklerinde, 2 derecelik bir yükselişin dahi, yaşama elverişsiz bölgeleri ve büyük oranda daha yüksek deniz düzeylerini birlikteinde getiren bir “sera dünyasına” niye olmak üzere önemli bir risk taşıdığını iddia ediyor. Pekala bu durum kulağınıza ‘ideal’ üzere geliyor mu?
Ekonomik öngörülerle ilişkili meseleler, analistlerin, kullandıkları bilgilere yönelik tavırlarıyla başlıyor. ‘Verilerin’ mutlak halde gerçeğe dönük şeffaf bir pencere açmadığını aklınızdan çıkarmayın; genelde sundukları şey, bir gerçeklik kesiminin berbat aydınlatılmış ve bulanık bir anlık imgesini andırır. Araştırmacılar hangi ögelerin ölçüleceğini ve bunları tahlil etmek için gereken araçları seçer ve sonuçların taşıdığı ehemmiyeti yorumlar. Hileli grafikler ve görsel öğeler, bu kararların altına gömülen her cinsten belirsizlik ve tehlikeli var iseyımı saklayabilir.
İKİ FARKLI YAKLAŞIM, İKİ FARKLI SONUÇ
İklim bilimciler, kullandıkları modelleri sağlam kılmak maksadıyla devasa global bilgi kümeleri kullanır ve kütle ve gücün korunumu üzere esaslı fizikî kanunları modellerine uygularlar; modellerdeki hesaplamaların dünyanın en süratli muhteşem bilgisayarlarında yürütülmesi bile aylar alır. Nordhaus ve meslektaşları, bunun bilakis, ekonomik faaliyet ve idealize edilmiş, büsbütün istatistiksel münasebetleri mevzu alan yetersiz ve sorgulanabilir datalara dayanarak, bir masaüstü bilgisayarındaki elektronik tabloda çalışacak kadar küçük modeller kullanıyorlar.
İkinci ve değerli sorunun devreye girdiği yer de işte burası. Nordhaus’un kullandığına misal modellerin merkezinde ‘eğri uydurma’* ismiyle bilinen bir teknik yer alır. Pratik olarak konuşursak, bilgilerle hoş görünümlü bir çizgi çizmekten biraz daha fazlasını tabir eder. Dataları izah etmenin bu teoriden bağımsız bir yolunu kullanan Nordhaus, ekonomik faaliyetin sıcaklıktaki değişimlere reaksiyon olarak nasıl değiştiğini göstermek hedefiyle tasarlanan bir formül hazırladı. Asıl yaptığı şeyse gerçekleri aldatıcı halde değiştirmekti.
bu biçimdesine sıradan bir modellemenin dünyanın mukadderatını tayin edebilecek kararlara yol gösterdiğine inanmak sıkıntı görünebilir, bu yüzden gerçek bir örnekle devam edelim. Aşağıda paylaşılan form, Nordhaus’un “İklim Değişikliğinin Müthiş Derecede Makûs Neoklasik Ekonomisi” başlıklı bir makaleden alıntılanan eğri uydurma hesaplamasının bir daha sunumudur. Ana akım iktisadın önde gelen eleştirmenlerinden Avustralyalı ekonomist Steve Keen tarafınca hazırlanmıştır. Görseldeki kırmızı noktalar, her ABD eyaleti için kişi başına düşen ekonomik faaliyeti temsil eder. Yatay eksen, ulusal ortalama sıcaklığa kıyasla her eyaletin ortalama sıcaklıklarını temsil eder.
Her ABD eyaleti (GSP “Gayri safi eyalet hasılası” manasına gelir) için ekonomik değişimlere karşı çizilen sıcaklık değişimleri, dağınık bilgilerden pak görünümlü bir eğri üretir. Görsel: Steve Keen
Mavi eğrinin bütün data noktalarına mümkün olduğu kadar yakın bir yere oturması gerekir. Çizimde gördüğünüz üzere, aslında bilgilere çok derecede zayıf bir biçimde uyuyor lakin sayıları ekleyebileceğiniz bir denklem sunuyor. Bu cinsten tehlikeli bir bilgi modellemesi, Nordhaus’un iklim değişikliğinin ekonomik etkisinin mütevazı bir seviyede olacağına dair birinci argümanlarını haklı çıkarıyor. bu biçimdedan bu yana, iklim değişikliğinin yol açtığı daha küçük ekonomik kayıpları gösterecek halde formülünü elden geçirdi. Formülün en son hali, ekonomik faaliyetin, her 1 santigrat derecelik ısı değişiminin karesine karşılık yüzde 0,227 oranında düştüğünü gösteriyor. Bu inanç telkin edici tahlilde, gezegenin ortalama sıcaklığı 4 santigrat derece arttığında, global iktisat sadece (0.227x4x4) ya da yüzde 3.6 oranında küçülüyor.
Bu alanda tecrübesi olmayanların gözünde sonuçlar kesin ve tarafsız üzere görünür. Öte yandan, eğri uydurmanın altında yatan fikre girdiğiniz anda işleyiş çöker. Yeni başlayanlar için bir ihtarda bulunalım; Nordhaus, büyük olasılıkla kapalı yerlerde meydana geldiğinden, sel ya da elektrik kesintilerinin kapalı alanlardaki ticari faaliyetler üzerinde hiç bir tesiri yokmuş üzere bütün ekonomik faaliyetlerin yaklaşık yüzde 90’ını modelinin haricinde tutuyor. Hâlâ tuhaf var iseyımlar yayınlamaya devam ediyor. Günümüz şartlarında Alaska ile Florida içindeki ekonomik farklılıklar, Alaska iklim değişikliği sonucunda kavrulurken ve Florida’nın büyük bir kısmı sellerle boğuşurken ekonomilerinin nasıl görüneceğine dair niye faydalı bir yol gösterici olsun ki? İktisat üzerinde tesir yaratan bir epey diğer etkenin 2100 yılında da bugünküyle temelde birebir olacağını nasıl var iseyabilirsiniz? Bu yaklaşım, geleceğin Mad Max dünyasında oluşacak global su piyasalarını yansıtmak gayesiyle Amerika Birleşik Devletleri’ndeki var olan şişelenmiş su satış eğilimlerini kullanmaya benziyor.
Matematikçi Cathy O’Neil, geleceğin de geçmişe benzeyeceğine dair yanılgılı var iseyıma dayanarak “fevkalade derecede aptalca projeksiyonlar” üretmesi niçiniyle eğri uydurma modellerini eleştiriyor. Bilhassa de Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Covid-19 ölümlerinin 15 Mayıs 2020’ye kadar sıfıra düşeceğini öngoren bir eğri uydurma kullandığı bilinen bir Trump periyodu Beyaz Saray ekonomistine atıfta bulunuyor. Eğri montajcılarının gözden kaçırmaya meyilli olduğu konu, bir epey farklı satırın tıpkı dağınık datalara sığabileceği ve bunun da büyük ölçüde farklı projeksiyonlar üretmeyi mümkün hale getirdiğidir. Keen, Nordhaus’un eğri uydurmasını “ekonomi tarihli en gerçekçi olmayan ve tehlikeli ‘sıradanleştirici var iseyım’” diye nitelendiriyor.
HESABA KATILANLAR VE KATILMAYANLAR
Nordhaus, modelinin “kullanım kılavuzunda”, yürüttüğü araştırmanın biyoçeşitlilik kaybı, deniz düzeylerindeki yükselme ve siyasal değişimler de dahil olmak üzere modellenmesi güç olan maliyetleri hesaba katmadığını belirtiyor. hiç bir yarar sağlamayan ‘çaresi’ ise daha fazla meçhullüğü üst üste yığıyor. Devasa ölçüdeki bilinmeyenleri hesaba katmak gayesiyle, ekonomik ziyanların yüzde 25’ine denk gelen bir “ayarlama” yapıyor lakin göründüğü kadarıyla bu da nereden geldiği bilinmeyen bir sayı. Bundan daha telaş verici olan konu, bir fazlaca iklim modelinde gördüğümüz ani değişimleri ve devrilme noktalarını göz arkası ediyor olması ve bu durum grafik eğrisinin hayli haricinde kalan ekonomik sonuçlara yol açabilir. Dünya önderleri, bu modellerin kullandığı biçimlerin ve var iseyımlarının yetersizliğini anlamaksızın, hepimize ve gelecek jenerasyonlar boyunca torunlarımıza yük olacak siyasetlere rehberlik eden ekonomik modeller kullandılar.
Ulusal Bilimler Akademisi’nin iklim değişikliğini mevzu olan kıymetli bir rapor yayınladığı 1983’te, bu büyülü ekonomik kanıyı ilgilendiren kritik bir an yaşandı. Rapor, müellifleri iki kümeye ayırdı. Bilim tarihçisi Naomi Oreskes, “Pozitif bilim alanlarında çalışan bilim insanları karbondioksit birikimini önemli bir sorun olarak görüyorlardı” diye aktarıyor; buna rağmen, “ekonomistler durumun bu biçimde olmadığını savundu.” Sıkıntının iktisat cephesini temsil eden Nordhaus, yüksek karbondioksit oranının Dünya üstündeki tesirlerini yumuşatmanın ya da bu şartlara ahenk sağlamanın “daha ekonomik” olacağını argüman ederek iklim konusundaki acil aksiyonlara karşı çıktı.
Rapor komitesinin başkanlığını yürüten fizikçi William Nierenberg, Nordhaus’un yanında saf tuttu ve yönetici görüşünde yer verilen bakış açısında daha da ısrarcı davranarak hem birinci tıpkı vakitte son kelamı büsbütün ekonomistlere verdi. daha sonrasında, rapor, Ronald Reagan idaresi tarafınca Etraf Muhafaza Ajansı’nın hazırladığı ve kömür kullanmasında acil azaltıma gidilmesini öneren bir incelemeyi geçersiz hale getirmek hedefiyle kullanıldı. Nierenberg, fosil yakıt sanayisinin finanse ettiği ve Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük kıymet taşıyan iklim maddelerini yürürlükten kaldırmada tesirli olduğunu ispatlayan bir fikir kuruluşu olan George C. Marshall Enstitüsü’nü kurmaya yöneldi. O devirden beridir iklim krizini kıymetsiz üzere gösteren ekonomik modeller egemenliğini müdafaaya devam ediyor. İklim araştırmacılarından oluşan milletlerarası bir takım tarafınca hazırlanan 2021 tarihindeki bir inceleme makalesi, Nordhaus’un kullandığı modellerin, bizleri “Dünya’daki ömür şartlarında çok ve geri dönüşü olmayan değişimlere yol açabilecek önemli bir risk” altına soktuğunu vurguluyordu.
İklim değişikliğini iktisat bağlamında sınırlayan Nordhaus ve müttefikleri, beraberinde son derece insani sorunlar karşısında artık insanlıktan çıkmış bir bakış açısını teşvik ediyorlar. Toplumsal pahalar kelam konusu olduğunda üniversal ölçüt olarak parayı kullanan rastgele bir tahlil, fakirlerin haklarını sistematik biçimde küçümseyecektir. Bunun üzere ekonomik modeller, Burundi’deki yaklaşık 265 işsiz beşerle işsiz bir Amerikalı için tıpkı “değeri” biçiyor. Ne var ki insan aleminin en fakir yarısı global karbon salımlarının sadece yüzde 10’lık kısmından sorumlu. Buna karşılık, en varlıklı yüzde 1’lik kısım (yılda 109.000 dolardan fazla kazananlar) global karbon salımlarının yüzde 15’ininden sorumlu.
Dünyanın, adalete ket vuran önyargıları gizleyen ekonomik modeller yörüngesinde değil, fizikî gerçekçilik ve insani gereksinimler bağlamında oluşturulmuş iklim siyasetlerine gereksinimi var. Açıkça konuşursak, bu modellerin tenkit süzgecinden geçirilmesi noktasında meslektaş değerlendirmelerine güvenemeyiz; ne de bu araştırmaları bir durum tespiti yapmaksızın ve sorgulamaksızın aktaran gazetecilere ve uzmanlara güvenebiliriz. her neyse ki, daha fazla ekonomist Nordhaus’un öngörülerinin hileli olduğunu lisana getirmek noktasında Keen’e katılıyor. London School of Economics’ten Lord Nicholas Stern, “şu anda politik tahlillere hakim olan ekonomik modeller güya mantıklı bir merkezi durumu temsil ediyormuş üzere davranmanın sorumsuzca olduğunu” lisana getiriyor. New York Üniversitesi’nden ekonomist Gernot Wagner, “ekonominin bir iklim ihtilaline gereksinimi olduğunu” savunarak iklim bilimcilerin görüşlerini yansıtıyor. Nordhaus ile Nobel Ödülü’nü paylaşan ve Dünya Bankası’nda baş ekonomist olarak bakılırsav yapan Paul Romer bile, geniş formda kabul bakılırsan ve “direksiyonda bulunan ekonomistlerin fayda sağlamaktan fazla ziyan verdiğine” ait görüşü benimsiyor.
Tahminen de ekonomik modellere körü körüne güvenmeye karşı en kestirme karşılık, vahim bir geçmişe sahip olmaları. Çok az sayıda ekonomist 2008 yılında yaşanan mali çöküşü öngörmüştü; büyük kısmı bu cins bir çöküşün mümkün olmadığını düşünüyordu. Yaşanan çöküş daha sonrası hazırlanan bir rapor, bu başarısızlığı, “mesleğin, tasarımı gereği, somut dünya piyasalarında gerçekleşen sonuçlara istikamet veren temel ögeleri görmezden gelen modeller oluşturma konusundaki ısrarına” bağlıyordu. Bu modeller, çöküşün kaynağı olan bankacılık kesimini dahi kapsamıyordu. birebir vakitte, iklim değişikliğinin fizikî itici güçleri, birinci kere 1856 yılında Amerikalı bilim insanı ve mucit Eunice Foote tarafınca tanımlanmasından bu yana, git gide artan bir hassasiyetle anlaşıldı. 1856’dan beridir!
Hangi uzmanların inancımızı hak ettiği ortada. Eğrilere uyan dikkat dağıtıcı ögeleri göz arkası etmek doğrultusunda elimizden gelen her şeyi yapalım ve karbona boğulan hayatlarımızın niye olduğu ziyanı en düşük düzeye indirmek için çabalayalım.
Yazının özgünü Open Mind Mag sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
İklim değişikliğinin taşıdığı tehlikeler o denli uzun vakittir derinlemesine araştırılıyor ki, artık herkesçe biliniyor olmalı. NASA’da nazaranvli James Hansen, otuz dört yıl evvel sera etkisinin “şu anda iklimimizi değiştirdiği” konusunda Kongre’yi apaçık halde uyardı. O günden bu yana iklim modelleri istikrarlı bir biçimde ilerledi ve detaylar daha da kaygılandırıcı hale geldi. Şu anki karbon emisyonu gidişatımız, besin arzında yaşanan kesintiler ve yeni bulaşıcı hastalık risklerinin artmasıyla bir arada hâlihazırda daha fazla sel, kuraklık ve ağır ısı dalgasını birlikteinde getiriyor. Durum öylesine fecî ki, 153 ülkeden 11.258 bilim insanı bir “iklim acil durum bildirgesi” yayınladı.
tıpkı vakitte, global başkanlar çoklukla iklim değişikliğini enflasyondaki en son artışa ya da bütçe açığı tartışmalarına emsal öteki bir politik sıkıntı olarak ele almaya devam ediyor. bu biçimdesi bir kafayı kuma gömme tutumunu körükleyen bir epey bariz politik motivasyon kelam konusu. O kadar da görünür olmayan olgu ise, en ziyan verici etkenlerden birinin tam da akademinin ortasından gelmesi.
EKONOMİSTLERİN TOZPEMBE DÜNYASI
Tam da iklim araştırmacıları alarm zilini çalarken, dünyaca tanınan ekonomistler durumumuzu var olandan epey daha az korkutucu gösteren kendi öngörülerini yayınladılar. Bu ekonomik öngörüler, yanılgılı matematiksel modeller ve bilgi tahlilleri kullandığından büyük yanılgılar içeren bir yaklaşım üzerine heyeti; tıpkı vakitte, yıkıcı bir biçimde tesirli olduklarını kanıtladılar. İktisada karşı fiziğin konum aldığı iki cins öngörüyle karşı karşıya kalan siyaset yapıcılar, hiç de şaşırtmayan bir biçimde daha kolay ve durumun aciliyetini reddeden bir yönelimi haklı çıkaracak olan yolu tercih ettiler. Vatandaşlar, başkanlar ve akademisyenler olmak üzere, hepimizin karşı karşıya olduğu kuvvetlik, epey geç olmadan ekonomik iddialarda kullanılan matematiksel, mantıksal ve ahlaki yanlışları ortaya çıkarmak olmalı.
Bu sıkıntıların ne oranda arttığını görmek için, iklim değişikliğinin yarattığı ekonomik tesirlerle ilgili incelemesinden ötürü 2018 Nobel İktisat Ödülü’nü paylaşan Yale Ünversitesi’nden ekonomist William Nordhaus’un araştırmalarını gözden geçirmeliyiz. Ödül kazan tahlili sanki neyi gösteriyor? Nordhaus’un sunumu, iklim değişikliğini şu anki düzeyin altında tutmanın gerektirdiği finansal maliyetin daha sıcak bir dünyanın yol açacağı ekonomik kayıpların üzerine çıkması bağlamında, ortalama 4 santigrat derecelik sıcaklık artışının ülkü olacağını vurguluyor. Sussex Üniversitesi’nden Richard Tol, ekonomik fikir birliğini şu biçimde özetliyor: “İklim değişikliği, büyük ihtimalle yirmi birinci yüzyılda iktisat ve insan refahı üzerinde hudutlu bir tesire sahip olacak.”
İklim araştırmacıları bu görüşü bir gerçeklik testinden geçirdiklerinde, 2 derecelik bir yükselişin dahi, yaşama elverişsiz bölgeleri ve büyük oranda daha yüksek deniz düzeylerini birlikteinde getiren bir “sera dünyasına” niye olmak üzere önemli bir risk taşıdığını iddia ediyor. Pekala bu durum kulağınıza ‘ideal’ üzere geliyor mu?
Ekonomik öngörülerle ilişkili meseleler, analistlerin, kullandıkları bilgilere yönelik tavırlarıyla başlıyor. ‘Verilerin’ mutlak halde gerçeğe dönük şeffaf bir pencere açmadığını aklınızdan çıkarmayın; genelde sundukları şey, bir gerçeklik kesiminin berbat aydınlatılmış ve bulanık bir anlık imgesini andırır. Araştırmacılar hangi ögelerin ölçüleceğini ve bunları tahlil etmek için gereken araçları seçer ve sonuçların taşıdığı ehemmiyeti yorumlar. Hileli grafikler ve görsel öğeler, bu kararların altına gömülen her cinsten belirsizlik ve tehlikeli var iseyımı saklayabilir.
İKİ FARKLI YAKLAŞIM, İKİ FARKLI SONUÇ
İklim bilimciler, kullandıkları modelleri sağlam kılmak maksadıyla devasa global bilgi kümeleri kullanır ve kütle ve gücün korunumu üzere esaslı fizikî kanunları modellerine uygularlar; modellerdeki hesaplamaların dünyanın en süratli muhteşem bilgisayarlarında yürütülmesi bile aylar alır. Nordhaus ve meslektaşları, bunun bilakis, ekonomik faaliyet ve idealize edilmiş, büsbütün istatistiksel münasebetleri mevzu alan yetersiz ve sorgulanabilir datalara dayanarak, bir masaüstü bilgisayarındaki elektronik tabloda çalışacak kadar küçük modeller kullanıyorlar.
İkinci ve değerli sorunun devreye girdiği yer de işte burası. Nordhaus’un kullandığına misal modellerin merkezinde ‘eğri uydurma’* ismiyle bilinen bir teknik yer alır. Pratik olarak konuşursak, bilgilerle hoş görünümlü bir çizgi çizmekten biraz daha fazlasını tabir eder. Dataları izah etmenin bu teoriden bağımsız bir yolunu kullanan Nordhaus, ekonomik faaliyetin sıcaklıktaki değişimlere reaksiyon olarak nasıl değiştiğini göstermek hedefiyle tasarlanan bir formül hazırladı. Asıl yaptığı şeyse gerçekleri aldatıcı halde değiştirmekti.
bu biçimdesine sıradan bir modellemenin dünyanın mukadderatını tayin edebilecek kararlara yol gösterdiğine inanmak sıkıntı görünebilir, bu yüzden gerçek bir örnekle devam edelim. Aşağıda paylaşılan form, Nordhaus’un “İklim Değişikliğinin Müthiş Derecede Makûs Neoklasik Ekonomisi” başlıklı bir makaleden alıntılanan eğri uydurma hesaplamasının bir daha sunumudur. Ana akım iktisadın önde gelen eleştirmenlerinden Avustralyalı ekonomist Steve Keen tarafınca hazırlanmıştır. Görseldeki kırmızı noktalar, her ABD eyaleti için kişi başına düşen ekonomik faaliyeti temsil eder. Yatay eksen, ulusal ortalama sıcaklığa kıyasla her eyaletin ortalama sıcaklıklarını temsil eder.
Her ABD eyaleti (GSP “Gayri safi eyalet hasılası” manasına gelir) için ekonomik değişimlere karşı çizilen sıcaklık değişimleri, dağınık bilgilerden pak görünümlü bir eğri üretir. Görsel: Steve Keen
Mavi eğrinin bütün data noktalarına mümkün olduğu kadar yakın bir yere oturması gerekir. Çizimde gördüğünüz üzere, aslında bilgilere çok derecede zayıf bir biçimde uyuyor lakin sayıları ekleyebileceğiniz bir denklem sunuyor. Bu cinsten tehlikeli bir bilgi modellemesi, Nordhaus’un iklim değişikliğinin ekonomik etkisinin mütevazı bir seviyede olacağına dair birinci argümanlarını haklı çıkarıyor. bu biçimdedan bu yana, iklim değişikliğinin yol açtığı daha küçük ekonomik kayıpları gösterecek halde formülünü elden geçirdi. Formülün en son hali, ekonomik faaliyetin, her 1 santigrat derecelik ısı değişiminin karesine karşılık yüzde 0,227 oranında düştüğünü gösteriyor. Bu inanç telkin edici tahlilde, gezegenin ortalama sıcaklığı 4 santigrat derece arttığında, global iktisat sadece (0.227x4x4) ya da yüzde 3.6 oranında küçülüyor.
Bu alanda tecrübesi olmayanların gözünde sonuçlar kesin ve tarafsız üzere görünür. Öte yandan, eğri uydurmanın altında yatan fikre girdiğiniz anda işleyiş çöker. Yeni başlayanlar için bir ihtarda bulunalım; Nordhaus, büyük olasılıkla kapalı yerlerde meydana geldiğinden, sel ya da elektrik kesintilerinin kapalı alanlardaki ticari faaliyetler üzerinde hiç bir tesiri yokmuş üzere bütün ekonomik faaliyetlerin yaklaşık yüzde 90’ını modelinin haricinde tutuyor. Hâlâ tuhaf var iseyımlar yayınlamaya devam ediyor. Günümüz şartlarında Alaska ile Florida içindeki ekonomik farklılıklar, Alaska iklim değişikliği sonucunda kavrulurken ve Florida’nın büyük bir kısmı sellerle boğuşurken ekonomilerinin nasıl görüneceğine dair niye faydalı bir yol gösterici olsun ki? İktisat üzerinde tesir yaratan bir epey diğer etkenin 2100 yılında da bugünküyle temelde birebir olacağını nasıl var iseyabilirsiniz? Bu yaklaşım, geleceğin Mad Max dünyasında oluşacak global su piyasalarını yansıtmak gayesiyle Amerika Birleşik Devletleri’ndeki var olan şişelenmiş su satış eğilimlerini kullanmaya benziyor.
Matematikçi Cathy O’Neil, geleceğin de geçmişe benzeyeceğine dair yanılgılı var iseyıma dayanarak “fevkalade derecede aptalca projeksiyonlar” üretmesi niçiniyle eğri uydurma modellerini eleştiriyor. Bilhassa de Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Covid-19 ölümlerinin 15 Mayıs 2020’ye kadar sıfıra düşeceğini öngoren bir eğri uydurma kullandığı bilinen bir Trump periyodu Beyaz Saray ekonomistine atıfta bulunuyor. Eğri montajcılarının gözden kaçırmaya meyilli olduğu konu, bir epey farklı satırın tıpkı dağınık datalara sığabileceği ve bunun da büyük ölçüde farklı projeksiyonlar üretmeyi mümkün hale getirdiğidir. Keen, Nordhaus’un eğri uydurmasını “ekonomi tarihli en gerçekçi olmayan ve tehlikeli ‘sıradanleştirici var iseyım’” diye nitelendiriyor.
HESABA KATILANLAR VE KATILMAYANLAR
Nordhaus, modelinin “kullanım kılavuzunda”, yürüttüğü araştırmanın biyoçeşitlilik kaybı, deniz düzeylerindeki yükselme ve siyasal değişimler de dahil olmak üzere modellenmesi güç olan maliyetleri hesaba katmadığını belirtiyor. hiç bir yarar sağlamayan ‘çaresi’ ise daha fazla meçhullüğü üst üste yığıyor. Devasa ölçüdeki bilinmeyenleri hesaba katmak gayesiyle, ekonomik ziyanların yüzde 25’ine denk gelen bir “ayarlama” yapıyor lakin göründüğü kadarıyla bu da nereden geldiği bilinmeyen bir sayı. Bundan daha telaş verici olan konu, bir fazlaca iklim modelinde gördüğümüz ani değişimleri ve devrilme noktalarını göz arkası ediyor olması ve bu durum grafik eğrisinin hayli haricinde kalan ekonomik sonuçlara yol açabilir. Dünya önderleri, bu modellerin kullandığı biçimlerin ve var iseyımlarının yetersizliğini anlamaksızın, hepimize ve gelecek jenerasyonlar boyunca torunlarımıza yük olacak siyasetlere rehberlik eden ekonomik modeller kullandılar.
Ulusal Bilimler Akademisi’nin iklim değişikliğini mevzu olan kıymetli bir rapor yayınladığı 1983’te, bu büyülü ekonomik kanıyı ilgilendiren kritik bir an yaşandı. Rapor, müellifleri iki kümeye ayırdı. Bilim tarihçisi Naomi Oreskes, “Pozitif bilim alanlarında çalışan bilim insanları karbondioksit birikimini önemli bir sorun olarak görüyorlardı” diye aktarıyor; buna rağmen, “ekonomistler durumun bu biçimde olmadığını savundu.” Sıkıntının iktisat cephesini temsil eden Nordhaus, yüksek karbondioksit oranının Dünya üstündeki tesirlerini yumuşatmanın ya da bu şartlara ahenk sağlamanın “daha ekonomik” olacağını argüman ederek iklim konusundaki acil aksiyonlara karşı çıktı.
Rapor komitesinin başkanlığını yürüten fizikçi William Nierenberg, Nordhaus’un yanında saf tuttu ve yönetici görüşünde yer verilen bakış açısında daha da ısrarcı davranarak hem birinci tıpkı vakitte son kelamı büsbütün ekonomistlere verdi. daha sonrasında, rapor, Ronald Reagan idaresi tarafınca Etraf Muhafaza Ajansı’nın hazırladığı ve kömür kullanmasında acil azaltıma gidilmesini öneren bir incelemeyi geçersiz hale getirmek hedefiyle kullanıldı. Nierenberg, fosil yakıt sanayisinin finanse ettiği ve Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük kıymet taşıyan iklim maddelerini yürürlükten kaldırmada tesirli olduğunu ispatlayan bir fikir kuruluşu olan George C. Marshall Enstitüsü’nü kurmaya yöneldi. O devirden beridir iklim krizini kıymetsiz üzere gösteren ekonomik modeller egemenliğini müdafaaya devam ediyor. İklim araştırmacılarından oluşan milletlerarası bir takım tarafınca hazırlanan 2021 tarihindeki bir inceleme makalesi, Nordhaus’un kullandığı modellerin, bizleri “Dünya’daki ömür şartlarında çok ve geri dönüşü olmayan değişimlere yol açabilecek önemli bir risk” altına soktuğunu vurguluyordu.
İklim değişikliğini iktisat bağlamında sınırlayan Nordhaus ve müttefikleri, beraberinde son derece insani sorunlar karşısında artık insanlıktan çıkmış bir bakış açısını teşvik ediyorlar. Toplumsal pahalar kelam konusu olduğunda üniversal ölçüt olarak parayı kullanan rastgele bir tahlil, fakirlerin haklarını sistematik biçimde küçümseyecektir. Bunun üzere ekonomik modeller, Burundi’deki yaklaşık 265 işsiz beşerle işsiz bir Amerikalı için tıpkı “değeri” biçiyor. Ne var ki insan aleminin en fakir yarısı global karbon salımlarının sadece yüzde 10’lık kısmından sorumlu. Buna karşılık, en varlıklı yüzde 1’lik kısım (yılda 109.000 dolardan fazla kazananlar) global karbon salımlarının yüzde 15’ininden sorumlu.
Dünyanın, adalete ket vuran önyargıları gizleyen ekonomik modeller yörüngesinde değil, fizikî gerçekçilik ve insani gereksinimler bağlamında oluşturulmuş iklim siyasetlerine gereksinimi var. Açıkça konuşursak, bu modellerin tenkit süzgecinden geçirilmesi noktasında meslektaş değerlendirmelerine güvenemeyiz; ne de bu araştırmaları bir durum tespiti yapmaksızın ve sorgulamaksızın aktaran gazetecilere ve uzmanlara güvenebiliriz. her neyse ki, daha fazla ekonomist Nordhaus’un öngörülerinin hileli olduğunu lisana getirmek noktasında Keen’e katılıyor. London School of Economics’ten Lord Nicholas Stern, “şu anda politik tahlillere hakim olan ekonomik modeller güya mantıklı bir merkezi durumu temsil ediyormuş üzere davranmanın sorumsuzca olduğunu” lisana getiriyor. New York Üniversitesi’nden ekonomist Gernot Wagner, “ekonominin bir iklim ihtilaline gereksinimi olduğunu” savunarak iklim bilimcilerin görüşlerini yansıtıyor. Nordhaus ile Nobel Ödülü’nü paylaşan ve Dünya Bankası’nda baş ekonomist olarak bakılırsav yapan Paul Romer bile, geniş formda kabul bakılırsan ve “direksiyonda bulunan ekonomistlerin fayda sağlamaktan fazla ziyan verdiğine” ait görüşü benimsiyor.
Tahminen de ekonomik modellere körü körüne güvenmeye karşı en kestirme karşılık, vahim bir geçmişe sahip olmaları. Çok az sayıda ekonomist 2008 yılında yaşanan mali çöküşü öngörmüştü; büyük kısmı bu cins bir çöküşün mümkün olmadığını düşünüyordu. Yaşanan çöküş daha sonrası hazırlanan bir rapor, bu başarısızlığı, “mesleğin, tasarımı gereği, somut dünya piyasalarında gerçekleşen sonuçlara istikamet veren temel ögeleri görmezden gelen modeller oluşturma konusundaki ısrarına” bağlıyordu. Bu modeller, çöküşün kaynağı olan bankacılık kesimini dahi kapsamıyordu. birebir vakitte, iklim değişikliğinin fizikî itici güçleri, birinci kere 1856 yılında Amerikalı bilim insanı ve mucit Eunice Foote tarafınca tanımlanmasından bu yana, git gide artan bir hassasiyetle anlaşıldı. 1856’dan beridir!
Hangi uzmanların inancımızı hak ettiği ortada. Eğrilere uyan dikkat dağıtıcı ögeleri göz arkası etmek doğrultusunda elimizden gelen her şeyi yapalım ve karbona boğulan hayatlarımızın niye olduğu ziyanı en düşük düzeye indirmek için çabalayalım.
Yazının özgünü Open Mind Mag sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)