bencede
New member
Marcelo Glelser
Kimi meslektaşlarımız birden hayli Cihan ihtimalini var iseyarken, bugün kendimizi ve hayal gücümüzü kendi bilgi balonumuzla sınırlayacağız: Bu, 13.8 milyar yıl evvel vaktin başlamasından beridir ışığın kat ettiği aralığa eşit bir yarıçapa sahip olan bir küre. Evren’in genişlemesini destekleyen bilgi balonumuz, yaklaşık 46 milyar ışık yılı uzunluğunda bir yarıçapa sahip. Farklı fizik maddeleriyle bir arada, öteki teorik kainatlar kozmik balonumuzun haricinde ve bu yüzden de inceleme gücümüzün ötesinde kalır.
Burada, tartışmamızı akla yatkın hale getirmek hedefiyle öbür bir açıklama daha ekleyebiliriz: ‘Yaşam’ derken, etraftan edindiği enerjiyi bünyesine alabilen, Darwinci ‘doğal seçilim’ kurallarına uygun biçimde üreyebilen ve kendi varlığını sürdürebilen rastgele bir kimyasal yansıma ağını kastediyorum. özetlemek gerekirsesı, bizden daha gelişmiş hiç bir zeki makine mevcut değil; yıldızlarda yaşayan tuhaf ve akıllı bulutlar yok; ve bir çeşit ortak öz-farkındalığa sahip, solucan deliğinde yaşayan nanobot sürüleri de kelam konusu değil. Uçan spagetti canavarları** ise var olabilir. (Bunu sonrasındasında açıklayacağım.)
BÜTÜN EVREN’İN PAYLAŞTIĞI ŞEY
Bunlar yolumuzdan çekilince, artık sahiden başlayabiliriz. Çağdaş bilimin ulaştığı tahminen de en dikkat cazibeli sonuç, uzay ve vaktin engin yapısında tıpkı fizik ve kimya maddelerinin geçerli olduğunu anlamamız. Artık bizden milyarlarca ışık yılları uzaklıklarda bulunan milyarlarca yıllık yıldızlara ve bebek galaksilere bakabiliyoruz. Onlara baktığımız ve özelliklerini incelediğimiz vakit, (farklı oranlarda olsalar dahi) tıpkı kimyasal elementleri barındırdıklarını ve kendi güneşimizin takip ettiği tıpkı dinamik yasalar uyarınca evrimleştiklerini görüyoruz. Fizik ve kimya maddeleri her yerde ve her vakit birebirdir. Bu durum, bizlere, Dünya’da yaşayan canlılarla ilgili araştırmalarımızı Evren’in tamamına genişletmemiz için bir imkân sunuyor.
aynı vakitte, çağdaş astronominin bir başka çarpıcı keşfi yardımıyla, yıldızların büyük çoğunluğunun bir gezegen kümesiyle bir arada var olduğunu ve gezegenlerin kendi uydularına sahip olma eğilimi gösterdiklerini biliyoruz. Bunların her biri kendine mahsus fizikî özellikleri ve kimyasal yapıları olan, kendine has dünyalar. Evren’de büyük ve küçük gezegenler mevcut; kayalık ve gazlı olanlar, fazlaca sayıda uyduya sahip olanlar, bunlardan sırf birkaçına sahip olan ya da hiç uydusu olmayanlar da var. Gezegenler, büyük ya da küçük bir eğimi olan zirveler üzere dönerler. (Dünya’nın eğimi dikey açıya bakılırsa 23.5, Uranüs’ün eğimi ise inanılmaz biçimde 97.7 derecedir.) Gezegenler, ortasında çeşitli gazların bulduğu daha kalın ya da ince atmosferler barındırabilirler. Liste bu biçimde uzayıp sarfiyat.
UÇAN SPAGETTİ CANAVARI
Tek başına Samanyolu Galaksisi, her biri kendi tarihine sahip eşsiz bir varlık olan yaklaşık bir trilyon gezegene mesken sahipliği yapıyor olmalı. Şayet kozmik balonumuza öbür yüz milyarlarca galaksiyi dahil edersek, Evren’de, 100’ün faktörünü alarak trilyon sefer trilyon tane gezegen sayabiliriz. (Bunun Avogadro sayısına, yani, bir gram hidrojende bulunan atom sayısına epeyce yakın olması eğlencelidir.)
Bu noktada, çok makul bir biçimde, bu şaşırtan gezegen çeşitliliğinde neredeyse her şeyin mümkün olduğunu argüman edebilirsiniz. Birinci bakışta bu biçimde görünebilir. Ne var ki bu büyük sayıların sağladığı görünürdeki bu özgürlük, göründüğü kadar özgürlük sağlamaz. Fizik ve kimya maddelerinin bileşimi, tabiatta neyin var olabileceği ve olamayacağı konusunda ziyadesiyle kuvvetli bir sınırlama fonksiyonu görür.
Söz konusu bilimse, bildiğimiz kadarıyla fizik maddelerini karşıladığı surece neyin var olabileceğini sahiden göz gerisi edemeyiz. Öte yandan, var olabilecek şeyleri anlamak gayesiyle fizik ve kimya maddelerini kullanabiliriz. Buna bir örnek olarak, ‘uçan spagetti canavarı’ ziyadesiyle akla yatkındır. Milyarlarca yıl evvel MumbaXX gezegeninde sudan çıkmış ahtapot gibisi bir yaratığı hayal edebiliriz. Milyonlarca yıl daha sonra, yaratığın dokunaçlarında tüyler uzar ve uçar. Veyahut tüy yerine, sindirim sisteminden ya da beslendiği termal havalandırma deliklerinden gelen sıcak havayı kullanan bir balon düzeneği geliştirir.
KARBONDA BELİRLENEN KURALLAR
Peki, bu geniş gezegen yığınını tarar ve canlı yaratıklar ararken ne bulmayı bekleyebiliriz? Hiç kimse buna karşılık veremese bile, birkaç temel kural belirleyebiliriz.
İlk kural: Ömür karbon bazlı olmalı. niye? Zira karbon, diğer hiç bir elementin eşleşemeyeceği seviyede bir kimyasal hayli taraflılığa sahip, uyumlu bir atomdur. Karbonun eşleşmemiş dört adet dış elektronu mevcuttur. Bu elektronları öteki kimyasal elementlerle paylaşarak kuvvetli kimyasal bağlar kurabilir. Potansiyel bir alternatif, silikon olabilir; lakin kıyasladığımızda, karbonun yaklaşık yarısı kadar kuvvetli bağlarla biyokimyası epey sonlu kalır. Ömür, gelişmek için hayli taraflılığa muhtaçtır.
İkinci kural: hayatın sıvı suya muhtaçlığı vardır. Evet, permafrostta donmuş biçimde bakteriler bulabilirsiniz fakat hayatıyorlardır. Hayat, özünde, bileşikleri oradan oraya hareket ettiren karmaşık biyokimyasal yansımalardan meydana gelen bir ağ olduğu için, yansımaların ortaya çıkabileceği ortamı sağlayan bir çözücüye ihtiyaç duyar. Evren’in her köşesinde en çok bulunan kimyasal elementlerden ikisi olan oksijen ve hidrojenden meydana gelen su, açık halde avantajlıdır. Yanı sıra, buzun, katı biçimdeki suyun sıvı halinden daha az ağır olmasından ötürü yüzebilmesi üzere ziyadesiyle eşsiz bir özelliğe sahiptir.
bazı bazısa öteki bir ihtimal olarak amonyak önerilir. Buna rağmen, amonyak oda sıcaklığında bir gazdır ve olağan basınç altında sadece -33 santigrat derecenin altındayken sıvı hale geçer. Ağır bir atmosfer barındıran soğuk bir gezegende sıvı amonyak bulunabilir ancak hayatın oluşması için fazlaca fazla şey gerekir. Nitekim de, bu şartlar altında var olan rastgele bir ömür biçimi çok yavaş bir metabolizmaya sahip olacaktır. Su ise şeffaf, kokusu ve tadı olmayan ve dondukça genişleyen sihirli bir husustur (buzun altı kısmında sıvı su bulunması, daha soğuk iklimlerde su bazlı hayat açısından kıymetli bir özelliktir). hem de bizim bedenimizin temel unsurudur.
EVREN’DE BİZDEN DİĞER İNSAN YOK
Bu iki sınırlamayı denkleme eklediğimizde, hayatın özünün sıradan olması gerekir. Karbon, su ve (en azından azot gibi) öbür birtakım hususları içermelidir.
Öte yandan, detaylar o kadar sıradan değil. Hayat barındırabilecek her gezegen kendi tarihine sahip olacaktır. Sonuç itibariyle, oradaki hayatın da mesken sahibi gezegenin tarihiyle kontaklı formda kendi tarihi olacaktır. Bir gezegenin sahip olduğu özellikler, üstündeki yaşama hal verir. Buna karşılık olarak, bir gezegende yaşayan her şey de gezegenin barındırdığı özellikleri şekillendirir. Doğal seçilim, tüm gezegenlerde, hayatta kalmak doğrultusunda tarihe bağlı bir baskı fonksiyonu görür. Gezegendeki hayatın varlığı niçiniyle şartlar birfazlaca kere değişirken, hayat eşsiz biçimlerde buna ahenk sağlayacaktır. Farklı dünyalarda hiç bir vakit birebir görünmeyecektir.
Sonuç olarak ve hayatın karbon ve sudan oluşan ortak özüne rağmen, farklı gezegenlerde özdeş ömür formları ortaya çıkmaz. Hayat formu ne kadar karmaşıksa, farklı bir yerde yaklaşık olarak kopyalanma mümkünlüğü da o kadar düşük olur.
Şayet uçan spagetti canavarı mevcutsa, sadece tek bir gezegende var olabilir. Tıpkı biçimde, bizler de sadece bir gezegende mevcuduz. Bu kozmosta var olan yegâne beşerler bizleriz. Ve Dünya’da var olan hayatın tarihinden öğrendiklerimizi göz önünde bulundurduğumuzda, zeki hayat formaları muhtemelen çok derece seçkin görülecektir. Tipler içindeki hayatta kalma çabasında zekâ bariz bir avantaj sağlasa da evrimin bir hedefi değildir; esasen evrimin bir emeli da yoktur.
Zekâya kavuşuncaya dek, ömür sadece kendini çoğaltmaktan mutluydu. Zekânın ortaya çıkışıyla bir arada sadece kendini çoğaltmak memnunluk getirmedi. Bu, özetlemek gerekirse, insan olma halinin özüdür.
Bunların hepsini bir ortaya getirerek, kozmosun kalan kısmıyla sahiden de kimyasal açıdan ilişkili olduğumuzu ve öteki var iseyımsal canlılarla tıpkı hayat temelini paylaştığımızı savunuyoruz. tıpkı vakitte, bizler eşsiziz ve tüm öteki canlılar da o denli. Hayat insanı şaşırtan bir güçtür. Karbon bazlı bir koddan ve ortak bir genetik atadan ortaya çıkarak, bu gezegende ve büyük olasılıkla başkalarında şaşkınlık veren bir mükemmeller çeşnisi yaratabilir.
*Uçan Spagetti Canavarı Kilisesi, eğitim sisteminde ‘akıllı tasarım’ argümanlarının öğretilmesini eleştiren bir akımdır. Medya tarafınca eğlencelik bir din olarak görülür. ABD’deki Oregon Eyalet Üniversitesi Fizik Bölümü’nden mezun olan Bobby Henderson tarafınca 2005 yılında kurulmuştur. Uçan Spagetti Canavarı bu dinin rabbidir. Dinin inananları kendilerine ‘Pastafaryan’ ismini veririler. [ç.n.]
Yazının yepyenisi Big Think sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Kimi meslektaşlarımız birden hayli Cihan ihtimalini var iseyarken, bugün kendimizi ve hayal gücümüzü kendi bilgi balonumuzla sınırlayacağız: Bu, 13.8 milyar yıl evvel vaktin başlamasından beridir ışığın kat ettiği aralığa eşit bir yarıçapa sahip olan bir küre. Evren’in genişlemesini destekleyen bilgi balonumuz, yaklaşık 46 milyar ışık yılı uzunluğunda bir yarıçapa sahip. Farklı fizik maddeleriyle bir arada, öteki teorik kainatlar kozmik balonumuzun haricinde ve bu yüzden de inceleme gücümüzün ötesinde kalır.
Burada, tartışmamızı akla yatkın hale getirmek hedefiyle öbür bir açıklama daha ekleyebiliriz: ‘Yaşam’ derken, etraftan edindiği enerjiyi bünyesine alabilen, Darwinci ‘doğal seçilim’ kurallarına uygun biçimde üreyebilen ve kendi varlığını sürdürebilen rastgele bir kimyasal yansıma ağını kastediyorum. özetlemek gerekirsesı, bizden daha gelişmiş hiç bir zeki makine mevcut değil; yıldızlarda yaşayan tuhaf ve akıllı bulutlar yok; ve bir çeşit ortak öz-farkındalığa sahip, solucan deliğinde yaşayan nanobot sürüleri de kelam konusu değil. Uçan spagetti canavarları** ise var olabilir. (Bunu sonrasındasında açıklayacağım.)
BÜTÜN EVREN’İN PAYLAŞTIĞI ŞEY
Bunlar yolumuzdan çekilince, artık sahiden başlayabiliriz. Çağdaş bilimin ulaştığı tahminen de en dikkat cazibeli sonuç, uzay ve vaktin engin yapısında tıpkı fizik ve kimya maddelerinin geçerli olduğunu anlamamız. Artık bizden milyarlarca ışık yılları uzaklıklarda bulunan milyarlarca yıllık yıldızlara ve bebek galaksilere bakabiliyoruz. Onlara baktığımız ve özelliklerini incelediğimiz vakit, (farklı oranlarda olsalar dahi) tıpkı kimyasal elementleri barındırdıklarını ve kendi güneşimizin takip ettiği tıpkı dinamik yasalar uyarınca evrimleştiklerini görüyoruz. Fizik ve kimya maddeleri her yerde ve her vakit birebirdir. Bu durum, bizlere, Dünya’da yaşayan canlılarla ilgili araştırmalarımızı Evren’in tamamına genişletmemiz için bir imkân sunuyor.
aynı vakitte, çağdaş astronominin bir başka çarpıcı keşfi yardımıyla, yıldızların büyük çoğunluğunun bir gezegen kümesiyle bir arada var olduğunu ve gezegenlerin kendi uydularına sahip olma eğilimi gösterdiklerini biliyoruz. Bunların her biri kendine mahsus fizikî özellikleri ve kimyasal yapıları olan, kendine has dünyalar. Evren’de büyük ve küçük gezegenler mevcut; kayalık ve gazlı olanlar, fazlaca sayıda uyduya sahip olanlar, bunlardan sırf birkaçına sahip olan ya da hiç uydusu olmayanlar da var. Gezegenler, büyük ya da küçük bir eğimi olan zirveler üzere dönerler. (Dünya’nın eğimi dikey açıya bakılırsa 23.5, Uranüs’ün eğimi ise inanılmaz biçimde 97.7 derecedir.) Gezegenler, ortasında çeşitli gazların bulduğu daha kalın ya da ince atmosferler barındırabilirler. Liste bu biçimde uzayıp sarfiyat.
UÇAN SPAGETTİ CANAVARI
Tek başına Samanyolu Galaksisi, her biri kendi tarihine sahip eşsiz bir varlık olan yaklaşık bir trilyon gezegene mesken sahipliği yapıyor olmalı. Şayet kozmik balonumuza öbür yüz milyarlarca galaksiyi dahil edersek, Evren’de, 100’ün faktörünü alarak trilyon sefer trilyon tane gezegen sayabiliriz. (Bunun Avogadro sayısına, yani, bir gram hidrojende bulunan atom sayısına epeyce yakın olması eğlencelidir.)
Bu noktada, çok makul bir biçimde, bu şaşırtan gezegen çeşitliliğinde neredeyse her şeyin mümkün olduğunu argüman edebilirsiniz. Birinci bakışta bu biçimde görünebilir. Ne var ki bu büyük sayıların sağladığı görünürdeki bu özgürlük, göründüğü kadar özgürlük sağlamaz. Fizik ve kimya maddelerinin bileşimi, tabiatta neyin var olabileceği ve olamayacağı konusunda ziyadesiyle kuvvetli bir sınırlama fonksiyonu görür.
Söz konusu bilimse, bildiğimiz kadarıyla fizik maddelerini karşıladığı surece neyin var olabileceğini sahiden göz gerisi edemeyiz. Öte yandan, var olabilecek şeyleri anlamak gayesiyle fizik ve kimya maddelerini kullanabiliriz. Buna bir örnek olarak, ‘uçan spagetti canavarı’ ziyadesiyle akla yatkındır. Milyarlarca yıl evvel MumbaXX gezegeninde sudan çıkmış ahtapot gibisi bir yaratığı hayal edebiliriz. Milyonlarca yıl daha sonra, yaratığın dokunaçlarında tüyler uzar ve uçar. Veyahut tüy yerine, sindirim sisteminden ya da beslendiği termal havalandırma deliklerinden gelen sıcak havayı kullanan bir balon düzeneği geliştirir.
KARBONDA BELİRLENEN KURALLAR
Peki, bu geniş gezegen yığınını tarar ve canlı yaratıklar ararken ne bulmayı bekleyebiliriz? Hiç kimse buna karşılık veremese bile, birkaç temel kural belirleyebiliriz.
İlk kural: Ömür karbon bazlı olmalı. niye? Zira karbon, diğer hiç bir elementin eşleşemeyeceği seviyede bir kimyasal hayli taraflılığa sahip, uyumlu bir atomdur. Karbonun eşleşmemiş dört adet dış elektronu mevcuttur. Bu elektronları öteki kimyasal elementlerle paylaşarak kuvvetli kimyasal bağlar kurabilir. Potansiyel bir alternatif, silikon olabilir; lakin kıyasladığımızda, karbonun yaklaşık yarısı kadar kuvvetli bağlarla biyokimyası epey sonlu kalır. Ömür, gelişmek için hayli taraflılığa muhtaçtır.
İkinci kural: hayatın sıvı suya muhtaçlığı vardır. Evet, permafrostta donmuş biçimde bakteriler bulabilirsiniz fakat hayatıyorlardır. Hayat, özünde, bileşikleri oradan oraya hareket ettiren karmaşık biyokimyasal yansımalardan meydana gelen bir ağ olduğu için, yansımaların ortaya çıkabileceği ortamı sağlayan bir çözücüye ihtiyaç duyar. Evren’in her köşesinde en çok bulunan kimyasal elementlerden ikisi olan oksijen ve hidrojenden meydana gelen su, açık halde avantajlıdır. Yanı sıra, buzun, katı biçimdeki suyun sıvı halinden daha az ağır olmasından ötürü yüzebilmesi üzere ziyadesiyle eşsiz bir özelliğe sahiptir.
bazı bazısa öteki bir ihtimal olarak amonyak önerilir. Buna rağmen, amonyak oda sıcaklığında bir gazdır ve olağan basınç altında sadece -33 santigrat derecenin altındayken sıvı hale geçer. Ağır bir atmosfer barındıran soğuk bir gezegende sıvı amonyak bulunabilir ancak hayatın oluşması için fazlaca fazla şey gerekir. Nitekim de, bu şartlar altında var olan rastgele bir ömür biçimi çok yavaş bir metabolizmaya sahip olacaktır. Su ise şeffaf, kokusu ve tadı olmayan ve dondukça genişleyen sihirli bir husustur (buzun altı kısmında sıvı su bulunması, daha soğuk iklimlerde su bazlı hayat açısından kıymetli bir özelliktir). hem de bizim bedenimizin temel unsurudur.
EVREN’DE BİZDEN DİĞER İNSAN YOK
Bu iki sınırlamayı denkleme eklediğimizde, hayatın özünün sıradan olması gerekir. Karbon, su ve (en azından azot gibi) öbür birtakım hususları içermelidir.
Öte yandan, detaylar o kadar sıradan değil. Hayat barındırabilecek her gezegen kendi tarihine sahip olacaktır. Sonuç itibariyle, oradaki hayatın da mesken sahibi gezegenin tarihiyle kontaklı formda kendi tarihi olacaktır. Bir gezegenin sahip olduğu özellikler, üstündeki yaşama hal verir. Buna karşılık olarak, bir gezegende yaşayan her şey de gezegenin barındırdığı özellikleri şekillendirir. Doğal seçilim, tüm gezegenlerde, hayatta kalmak doğrultusunda tarihe bağlı bir baskı fonksiyonu görür. Gezegendeki hayatın varlığı niçiniyle şartlar birfazlaca kere değişirken, hayat eşsiz biçimlerde buna ahenk sağlayacaktır. Farklı dünyalarda hiç bir vakit birebir görünmeyecektir.
Sonuç olarak ve hayatın karbon ve sudan oluşan ortak özüne rağmen, farklı gezegenlerde özdeş ömür formları ortaya çıkmaz. Hayat formu ne kadar karmaşıksa, farklı bir yerde yaklaşık olarak kopyalanma mümkünlüğü da o kadar düşük olur.
Şayet uçan spagetti canavarı mevcutsa, sadece tek bir gezegende var olabilir. Tıpkı biçimde, bizler de sadece bir gezegende mevcuduz. Bu kozmosta var olan yegâne beşerler bizleriz. Ve Dünya’da var olan hayatın tarihinden öğrendiklerimizi göz önünde bulundurduğumuzda, zeki hayat formaları muhtemelen çok derece seçkin görülecektir. Tipler içindeki hayatta kalma çabasında zekâ bariz bir avantaj sağlasa da evrimin bir hedefi değildir; esasen evrimin bir emeli da yoktur.
Zekâya kavuşuncaya dek, ömür sadece kendini çoğaltmaktan mutluydu. Zekânın ortaya çıkışıyla bir arada sadece kendini çoğaltmak memnunluk getirmedi. Bu, özetlemek gerekirse, insan olma halinin özüdür.
Bunların hepsini bir ortaya getirerek, kozmosun kalan kısmıyla sahiden de kimyasal açıdan ilişkili olduğumuzu ve öteki var iseyımsal canlılarla tıpkı hayat temelini paylaştığımızı savunuyoruz. tıpkı vakitte, bizler eşsiziz ve tüm öteki canlılar da o denli. Hayat insanı şaşırtan bir güçtür. Karbon bazlı bir koddan ve ortak bir genetik atadan ortaya çıkarak, bu gezegende ve büyük olasılıkla başkalarında şaşkınlık veren bir mükemmeller çeşnisi yaratabilir.
*Uçan Spagetti Canavarı Kilisesi, eğitim sisteminde ‘akıllı tasarım’ argümanlarının öğretilmesini eleştiren bir akımdır. Medya tarafınca eğlencelik bir din olarak görülür. ABD’deki Oregon Eyalet Üniversitesi Fizik Bölümü’nden mezun olan Bobby Henderson tarafınca 2005 yılında kurulmuştur. Uçan Spagetti Canavarı bu dinin rabbidir. Dinin inananları kendilerine ‘Pastafaryan’ ismini veririler. [ç.n.]
Yazının yepyenisi Big Think sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)